Ένας σημαντικός αριθμός θεοτήτων μαρτυρείται στις μυκηναϊκές πινακίδες, συνήθως σε συμφραζόμενα αφιέρωσης θυσιών και αγαθών. Άλλες από αυτές τις θεότητες μας είναι γνωστές και από την 1η χιλιετία π.Χ., ενώ άλλες είναι ειδικά μυκηναϊκές. Παρακάτω ακολουθεί μια σύντομη επισκόπηση των στοιχείων. Με λατινικούς χαρακτήρες δίνεται η μυκηναϊκή προφορά.
Αφιέρωση των αγαθών
Υπάρχει πρώτα απ’ όλα μια αφιέρωση αγαθών «σε όλους του θεούς» (πάντες θεοί), μια έκφραση γνωστή και από την 1η χιλιετία. Ανάμεσα στους σημαντικότερους θεούς καταγράφονται ο Δίας (στη δοτική Diwei = κλασικό Διΐ) [i], η Ήρα [ii], ο Ερμής (Hermahai = Ἑρμῇ) [iii], ο Άρης (Ares) [iv], ο Διόνυσος (Diwonusos) [v]. Υπάρχουν και θηλυκές θεότητες που αντιστοιχούν στις γνωστές αρσενικές: Arehia = Ἄρεια, Diwia= Δῖα,[vi] Posidaheia (Ποσιδάεια, θηλυκό αντίστοιχο του Ποσειδώνα).
Θεωνυμια και Τοπικές Θεότητες
Άλλα θεωνύμια αντιστοιχούν σε τοπικές θεότητες ή ήρωες άγνωστες μετά την εποχή του Χαλκού: Dospota = Δεσπότης (κυριολεκτικά «ο κύριος του σπιτιού» < *Doms-pota, πβ. κλασικά δόμος + πόσις)[vii], Trisheros = Τρισήρως, ο τρεις φορές ήρωας ή πάρα πολύ ήρωας (πβ. τρισόλβιος = πάρα πολύ ευτυχισμένος), Drimios Diwos = Δρίμιος (γιος του) Διός.[viii] Η Iphemedeia μπορεί να αντιστοιχεί στο όνομα της Ιφιμέδειας, συζύγου του Αλωέως, αλλά δεν ξέρουμε αν ταυτίζονται στη μυκηναϊκή εποχή τα δύο πρόσωπα.
Ορισμένες δοτικές όπως Hikkwoi (Ἵππῳ), Gwowei (Βοΐ), Gwowiai (Βοείᾳ), Kunei (Κυνί) μοιάζουν να αντιπροσωπεύουν θεότητες που το όνομά τους σχετίζεται με το άλογο, το βόδι και το σκύλο. Ίσως αργότερα συγχωνεύτηκαν με κύριες θεότητες και απέμειναν ως λατρευτικά επίθετα (λ.χ. ο Ποσειδών αποκαλούνταν ίππειος, η Ήρα βοῶπις). Βλ. επίσης τις μυκηναϊκές θεότητες Enuwalios και Paiawon, που αργότερα έγιναν επικλήσεις του Ποσειδώνα και του Απόλλωνα αντίστοιχα (Ενυάλιος, Παιήων, Παιών, Παιάν).
Αμφισβητούμενες είναι οι συνδέσεις των γραφών ma-ka με το αισχύλειο Μᾶ Γᾶ (μητέρα γη) και Ko- wa με την Κόρη-Περσεφόνη. Άλλα ονόματα θεοτήτων δεν μαρτυρούνται άμεσα, αλλά εξάγονται εύκολα από ανθρωπωνύμια, ονόματα ναών ή εορτών: π.χ. Haphaistios (Ηφαίστιος < Ήφαιστος), Diwion (όνομα μηνός, ο Διών), Diwionde (Δίονδε, προς το Δῖον, όνομα ιερού αφιερωμένου στον Δία).[ix] Η θεοποίηση των ανέμων μαρτυρείται στον τίτλο της ιέρειάς τους «Ανέμων ιέρεια».
Μεγάλη Μητέρα – Potnia daburinthoyo
Ένα από τα συχνότερα μυκηναϊκά θεωνύμια είναι το «Πότνια» που πιθανώς αντιπροσωπεύει περισσότερες από μια γυναικείες θεότητες, κληρονόμους της Μεγάλης Μητέρας. Έτσι έχουμε την Potnia daburinthoyo (κυρά του λαβυρίνθου), Potnia Aswija (κυρά της Ασίας)[x], Sitopotnia (κυρά των σιτηρών, πβ. Σιτώ στην Σικελία κατά την κλασική εποχή), Potnia hikkweia (κυρά των ίππων).
Η Kwerasia (Θηρασία) πρέπει να ισοδυναμεί με την Πότνια θηρών (κυρά των αγρίων ζώων), ενώ στην ίδια θρησκευτική σφαίρα πρέπει να ανήκει και η Thehia Mater (Θεία Μητέρα ή Μητέρα των θεών).
Η Άρτεμις μαρτυρείται στη γενική Artemitos, η Αθηνά (ή ο πρόδρομός της) στην έκφραση Athanas potnia (κυρά της Αθήνας). Eleuthia (Ελεύθια) είναι η θεά της γέννας και αντιστοιχεί με τα μεταγενέστερα Ειλείθυια, Ελεύσια, Ελεύθια, Ελεύθυια. Μια θεότητα με το όνομα Ennesidahon μπορεί να αντιστοιχεί στα μεταγενέστερα ἐννοσίγαιος, ἐννοσίχθων (αυτός που ταράζει τη γη), λατρευτικά επίθετα του Ποσειδώνα.
Ομάδα θεοτήτων – Δίψιοι
Μια ομάδα θεοτήτων ονομάζονται Δίψιοι (οι Διψασμένοι), ίσως νεκρικά πνεύματα. Τέλος να σημειωθούν και μια σειρά από ονόματα που δεν μπορούν να ερμηνευτούν εύκολα (δίνονται στην καθιερωμένη συλλαβική τους μεταγραφή): Pa-de,[xi] Pi-pi-tu-na (ίσως έχει το πρόσφυμα -υννα που απαντά στη Δίκτυννα), Ma-na-sa, Ma-ri-ne-us, Pa-sa-ja, Po-ro-de-qo-no, Si-ja-ma-to κ.ά.
- [i] Από ρίζα Dyew – / Diw- που δηλώνει τον ουρανό.
- [ii] Το όνομα της θεάς μπορεί να συνδέεται με τη λέξη ὥρα, στη σημασία «άνοιξη».
- [iii] Ίσως από το ἕρμα (προστασία, έρεισμα, υποστήριγμα), ὅρμος.
- [iv] Ίσως από τη λέξη ἄρος = βλάβη.
- [v] Το πρώτο συνθετικό πρέπει να κρύβει το όνομα του Δία.
- [vi] Επιβιώνει στον παμφυλιακό τύπο ΔιFία.
- [vii] Το πόσις στην κλασική εποχή δηλώνει τον νόμιμο σύζυγο, αλλά η αρχική του σημασία ήταν «κύριος, αφέντης». Πβ. τη λέξη Πότνια (κυρία, σεβαστή, αλλά και θεωνύμιο) και τη λέξη δέσποινα, το θηλυκό αντίστοιχο του δεσπότης. Ο μυκηναϊκός φωνηεντισμός του πρώτου συνθετικού είναι σε -ο-, ενώ στην κλασική Ελληνική σε -ε-. Άλλες φορές συνέβη το αντίθετο: π.χ. μυκ. wanakteros (αυτός που ανήκει στον άνακτα) στο οποίο μπορούμε να αντιπαραβάλουμε το κλασικό ανάκτορο. Το όνομα του Ποσειδώνα, Poseidahon, μπορεί να σχετίζεται με το πόσις και τη δωρική λέξη δᾶ που σημαίνει τη γη.
- [viii] Ίσως από το δριμύς.
- [ix] Στην Κρήτη υπάρχει αναφορά σε ένα ιερό Daidaleion που πρέπει να σχετίζεται με το όνομα του Δαίδαλου.
- [x] Εδώ η λέξη Ασία πρέπει να υπονοεί τον Άσιο λειμώνα που αναφέρει ο Όμηρος, μια πεδιάδα της Λυδίας. Η λέξη απέκτησε τη σημασία «Μικρά Ασία» και «ήπειρος Ασία» αργότερα.
- [xi] Στην Κρήτη. Υπάρχει ένας βασιλιάς της Εκρών των Φιλισταίων κατά τον 7ο αιώνα με το όνομα Pade, πατέρας του Ikasu (= Αχαιός για πολλούς ερευνητές).
[ΠΗΓΗ]
J. L. Garcia-Ramon, Mycenaean onomastics. Y.Duhoux-A.M.
Davies, A Companion to Linear B,vol. 2, Austin 2011, 213-252
